Tản văn: TIẾNG LOÀI VẬT TRỞ CANH GIỜ GIAO THỪA

Bùi Văn Tạo

              TIẾNG LOÀI VẬT TRỞ CANH GIỜ GIAO THỪA

         

      Khi cái lạnh của mùa đông bớt dần, nhường chỗ cho ánh nắng mùa xuân ấm áp là những ngày tết đến. Mùa xuân có sức mạnh diệu kỳ, từ cảnh vật đến con người đều đổi thay mới mẻ. Tận bản làng gieo neo đến hải đảo xa xôi tất cả bừng lên cảnh sắc mùa xuân. Rồi vòng quay năm cũ kết thúc và thời gian chuyển trạm, cái khoảnh khắc ấy trở nên rất đổi thiêng liêng đối với mọi người, mọi nhà và toàn xã hội. Phút giao thừa nơi làng quê có tiếng loài vật trở canh, nó trở thành sự suy đoán về tương lai năm mới pha lẫn tình cảm con người với cuộc sống, là nét văn hoá dân gian chứa đựng bao điều lý thú.

          Giữa đêm thanh vắng nghe tiếng thằn lằn kêu người ta bảo thằn lăn trở canh. Thỉnh thoảng khi nghe tiếng tắc kè kêu ngoài vườn người ta cũng nói tắc kè trở canh. Dân gian thường gọi “đêm năm canh ngày sáu khắc” là cách chia thời gian đêm ngày của người xưa tương tự như tính giờ ngày nay, nhưng có tính cánh ước lệ hơn là chính xác. Bởi người xưa phân định canh và khắc dựa vào vị trí của Mặt trời, Mặt trăng, sao Hôm, (sao Mai), sao Bắc đẩu và cả tiếng gà gáy,...Canh là khoảng thời gian tính trong đêm, ước chừng hai giờ. Khắc là khoảng thời gian tính trong ngày chừng một phần sáu ngày. (Ở một góc độ khác, khắc là khoảng thời gian bằng một phần tư giờ). Thế đó canh và khắc không chỉ là chuyện thời gian mà còn gắn liền với nỗi niềm cuộc sống. Đối với đêm giao thừa thì tiếng thằn lằn trong nhà hay tiếng tắc kè ngoài vườn trở canh không còn ấn tượng mấy, ngưòi ta chú ý đến tiếng kêu của các loài vật sống gần gũi con người, từ thượng cầm đến hạ thú. Tiếng loài vật trở canh giờ giao thừa thuộc về kinh nghiệm dân gian, tuỳ theo vùng miền và địa phương, mang tính suy đoán về tương lai một năm mới đối với đời sống cộng đồng dân cư ấy. Theo dõi tiếng loài vật trở canh thường là người già trong làng, giàu kinh nghiệm sống, mang nặng tình quê, có tấm lòng trăn trở với những đổi thay của xã hội.

         Chiều ba mươi tết, nếu là tháng đủ, sau khi làm lễ rước ông bà, gia đình quây quần bên mâm cổ và cùng nhau câu chuyện hàn huyên về một năm cũ đi qua, chuyện gia đình, quê hương, đất nước và cuộc sống mỗi người. Khi đêm ba mươi phủ bức màn dày đặc xuống cảnh vật, thì các gia đình lo sửa soạn nhà cửa cho tươm tất lần cuối, từ bàn thờ tổ tiên đến sân nhà, phòng khách, chỗ ăn, chỗ ngủ và cả chuồng gia súc nữa. Sau đó là thời gian xóm làng yên ắng chờ giao thừa đến. Ngày trước không có đồng hồ, người ta nhìn sao để biết lúc nào là giữa đêm và xác định giờ giao thừa. Đến  giao thừa nhà nhà cúng tổ tiên, rước ông táo (theo quan niệm dân gian hai mươi ba tháng chạp đưa Táo quân về trời, đầu năm mới rước lại về nhà). Tất nhiên người ta không bao giờ quên lắng nghe tiếng con vật nào kêu đầu tiên. Bởi tiết xuân thấm sâu vào con người và cảnh vật mà giờ giao thừa như có điều gì thiêng liêng rõ rệt, đến chim muông cũng cất tiếng reo vui. Con nào cất tiếng kêu trước người nghe được thì đó là tiếng con vật trở canh giờ giao thừa hay còn gọi là ra đời năm mới. Và nhìn chung trong một vùng dân cư rộng, tuỳ theo từng năm, gần như có tiếng cùng một loài vật trở canh. Đối với vùng đồng bằng Quảng Ngãi, con vật trở canh thường là chim chích choè, chèo bẻo, chim vịt,… hoặc loài thú như mèo, chó,…Kinh nghiệm dân gian cho rằng nếu chích choè trở canh thì xóm làng vui tươi, nhà nông được mùa, làm ăn phát đạt. Nếu chó trở canh bằng tiếng sủa vang to thì năm mới cũng vui vẻ nhưng có phần huyên náo; nếu là sủa tru tréo nghe buồn bã thì có điều chẳng vui xảy ra với xóm làng như thiên tai, hoả hoạn,…Nếu chèo bẻo trở canh thì dân cư làm ăn cũng đạt kết quả nhưng có chuyện lời qua tiếng lại phải lưu tâm nhường nhịn. Nếu chim vịt trở canh thì năm tới sẽ nắng hạn, mất mùa, nhà nông gặp nhiều khó nhọc. Còn nếu mèo trở canh thì dân cư phải đề phòng rủi ro tai nạn, nhất là khi còn chiến tranh người ta lo sợ bom đạn sẽ rơi xuống quê mình…Tuỳ theo vùng miền sẽ có nhiều loài vật khác trở canh giờ giao thừa và những kinh nghiệm suy đoán về tương lai một năm mới cũng khác nhau. Câu chuyện con vật nào ra đời năm mới sẽ là một trong những đề tài mạn đàm vui xuân của làng quê. Tất nhiên chuyện dự đoán tương lai nầy chỉ là tương đối, không hoàn toàn đúng, và cũng không có tác dụng làm bi quan, chùn bước nhịp sống của cộng đồng dân cư. Tiếng vật trở canh giờ giao thừa có giá trị nhắc nhở sự cẩn trọng của mọi người trong cuộc sống, và như thế vẫn là điều hay. Nơi thành phố hay đô thị náo nhiệt, đối với những người gốc dân quê, tiếng con vật trở canh đã thấm sâu vào lòng họ, nên giờ giao thừa nếu có không gian yên lặng người ta vẫn tìm nghe tiếng con vật trở canh, hay lòng bồi hồi khi được nhắc lại chuyện quê hương ngày ấy.

          Cuộc sống đổi thay, đêm trừ tịch làng quê không còn tĩnh lặng nữa. Nhiều người đi chợ đêm ngắm và mua hoa tết, có người tham gia chương trình đón xuân tại địa phương hay theo dõi diễn đàn cả nước,... Phút giao thừa tưng bừng pháo hoa rực sáng bầu trời, mọi miền đất nước được nghe chủ tịch nước chúc xuân, các đầu cầu truyền hình được nối nhau tạo sự giao lưu văn hoá từ nhiều nơi trên đất nước. Rồi người người rủ nhau ra đường chào xuân đón lộc. Nếu trời không mưa mà chỉ ướt đẫm sương xuân thì rất hay, họ vui chơi thoả thích cho đến gần sáng, không màng đến giấc ngủ. Thế nhưng trong cái náo nhiệt đến cả về đêm của cuộc sống hôm nay, vào thời khắc giao thừa, những loài vật quen thuộc ấy vẫn cần mẫn trở canh, bởi cuộc sống đến hồi đặc biệt sinh sôi nẩy nở. Kinh nghiệm suy đoán xưa vẫn còn giá trị sử dụng, nhưng con người không con phải lo lắng như trước vì đã có sự bình yên của xã hội. Chuyện chim muông trở canh giờ giao thừa, hay nói theo cách con vật ra đời năm mới để lại trong lòng thế hệ con cháu sự hoà nhập giữa thiên nhiên và cuộc sống ngay từ buổi ông cha dựng làng mở đất. Nó trở thành nét văn hoá dân gian gợi tả nỗi niềm cảm xúc khi xuân về tết đến.